Τι είναι το έλκος;
Πρόκειται για μια παθολογική κατάσταση στην οποία αναπτύσσονται διαβρωτικές εστίες (πληγές) στο πεπτικό σύστημα και κυρίως στο τοίχωμα του στομάχου ή του δωδεκαδακτύλου. Προσβάλλει συχνότερα του άνδρες μέσης ηλικίας (άνδρες : γυναίκες, 5:1).
Υπάρχουν δύο κύριες κατηγορίες, το έλκος δωδεκαδακτύλου και το έλκος στομάχου.
Το έλκος του δωδεκαδακτύλου είναι 3 φορές συχνότερο από το έλκος του στομάχου και συνήθως εντοπίζεται στην πρώτη μοίρα του δωδεκαδακτύλου. Παρατηρείται συχνότερα σε αγχώδεις προσωπικότητες και συνδέεται με συνθήκες έντονου στρες και ψυχολογικής πίεσης. Σπάνια σχετίζεται με κακοήθεια.
Το έλκος του στομάχου είναι λιγότερο συχνό από το έλκος του δωδεκαδακτύλου και εμφανίζεται κυρίως στο άνω ήμισυ του στομάχου. Μπορεί να είναι καλοήθες ή κακοήθες.
Παράγοντες κινδύνου για το πεπτικό έλκος
Το πεπτικό έλκος προσβάλλει περιοχές του βλεννογόνου που είναι εκτεθειμένες στο όξινο γαστρικό περιεχόμενο. Προκαλείται από τη διαταραχή της ισορροπίας μεταξύ του συστήματος πεψίνης-οξέος και της ικανότητας του βλεννογόνου να αντιστέκεται στην πέψη. Ουσιαστικά δηλαδή διαταράσσεται η άμυνα του βλεννογόνου απέναντι στη βλαπτική επίδραση του γαστρικού οξέος και των ενζύμων της πέψης.
Ποιοί είναι οι παράγοντες που προκαλούν πεπτικό έλκος;
- Η λοίμωξη με ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού (Helicobacter Pylori).Το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού ανιχνεύεται στο 95% των ασθενών που πάσχουν από έλκος δωδεκαδακτύλου και στο 70% των ασθενών με γαστρικό έλκος.
- Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ) . Στην κατηγορία αυτή ανήκουν φάρμακα, όπως η ασπιρίνη, η ιβουπροφαίνη και άλλα. Τα φάρμακα αυτά αναστέλλουν τη σύνθεση των προσταγλανδινών, ουσιών απαραίτητων για την παραγωγή βλέννης και διττανθρακικών. Η βλέννη και τα διττανθρακικά συμβάλλουν στην προστασία του βλεννογόνου του στομάχου από το γαστρικό οξύ. Με το μηχανισμό αυτό τα ΜΣΑΦ μειώνουν την άμυνα του γαστρικού βλεννογόνου έναντι του γαστρικού οξέος και αυξάνουν τον κίνδυνο δημιουργίας έλκους.
- Κάπνισμα. Μελέτες δείχνουν ότι το κάπνισμα καθυστερεί την επούλωση των ελκών και αυξάνει των κίνδυνο επιπλοκών, όπως η αιμορραγία και η διάτρηση, η εμφάνιση δε έλκους είναι σημαντικά συχνότερη στους καπνιστές.
- Στρες. Οι καταστάσεις που οδηγούν σε συναισθηματική φόρτιση αυξάνουν την παραγωγή γαστρικού οξέος.
- Γενετικοί παράγοντες. Φαίνεται ότι υπάρχει κληρονομική προδιάθεση καθώς οι συγγενείς πρώτου βαθμού ασθενών με έλκος έχουν αυξημένο κίνδυνο να αναπτύξουν και οι ίδιοι. Ο κίνδυνος αυξάνει όταν τα έλκη αναπτύσσονται σε ασθενείς κάτω των 20 ετών.
- Άλλες παθήσεις. Ο υπερπαραθυρεοειδισμός, το σύνδρομο Zollinger-Ellison κ.α προκαλούν υπερέκκριση οξέος και είναι παράγοντες κινδύνου εμφάνισης έλκους.
Ποιά συμπτώματα προκαλεί το έλκος;
Παρά το γεγονός ότι σε ένα μεγάλο ποσοστό ασθενών δεν εμφανίζονται καθόλου συμπτώματα, για τους λοιπούς ασθενείς το κυριότερο σύμπτωμα του έλκους είναι ο πόνος, σαφώς εντοπιζόμενος στο άνω μέρος της κοιλίας (επιγάστριο), ο οποίος σπανιότερα είναι διάχυτος και μπορεί να επεκτείνεται προς την πλάτη ή το θώρακα.
Στο δωδεκαδακτυλικό έλκος ο πόνος εμφανίζεται όταν ο ασθενής πεινά και ανακουφίζεται με την τροφή, τα αντιόξινα, το γάλα και τον εμετό.
Στο έλκος στομάχου ο τυπικός πόνος παρατηρείται κατά τη σίτιση και ανακουφίζεται με τον έμετο.
Συχνά, ωστόσο, τα ανωτέρω χαρακτηριστικά δεν υπάρχουν, με αποτέλεσμα να καθίσταται δύσκολη η διάκριση του γαστρικού από το δωδεκαδακτυλικό έλκος.
Άλλα συμπτώματα που μπορεί να παρατηρηθούν είναι :
- Καούρες που εντοπίζονται στο στομάχι ή πίσω από το στέρνο
- Δυσπεπτικά ενοχλήματα (φουσκώματα, έντονα και όξινα ρεψίματα)
- Ανορεξία και απώλεια βάρους
- Υπερβολική έκκριση σάλιου
- Αιματέμεση και μέλαινα κένωση παρατηρούνται σε περίπτωση αιμορραγίας της ελκωτικής εστίας
Πώς γίνεται η διάγνωση του έλκους;
Το λεπτομερές ιστορικό και η κλινική εξέταση προσανατολίζουν σε μεγάλο βαθμό τη διάγνωση του έλκους. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν η λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων, η παρουσία ατόμων στο οικογενειακό περιβάλλον με ιστορικό έλκους, οι διατροφικές συνήθειες και ο τρόπος ζωής εν γένει.
Η εξέταση που θέτει με βεβαιότητα τη διάγνωση του έλκους είναι η γαστροσκόπηση. Μέσω ενός ειδικού ενδοσκοπίου που εισάγεται από το στόμα του ασθενούς ο γιατρός έχει άμεση και ολοκληρωμένη εικόνα του πεπτικού συστήματος.
Η εξέταση επιτρέπει τη λήψη ιστών για τη διενέργεια βιοψίας.
Άλλες εξετάσεις που κρίνεται σκόπιμο να γίνουν είναι:
- Γενική αίματος και βιοχημικές εξετάσεις (σε περίπτωση χρόνιου έλκους μπορεί να εμφανιστεί σιδηροπενική αναιμία οφειλόμενη σε χρόνια αιμορραγία)
- Υπερηχογράφημα άνω κοιλίας. Επειδή τα συμπτώματα του έλκους μοιάζουν με αυτά της χολολιθίασης, θα πρέπει να γίνει διερεύνηση του ήπατος και της χοληδόχου κύστης για την ανεύρεση λίθων.
- Ανάλυση κοπράνων για την παρουσία αίματος (mayer κοπράνων)
Ποιές είναι οι επιπλοκές;
Το έλκος που δεν αντιμετωπίζεται σωστά μπορεί να οδηγήσει στις παρακάτω σοβαρές επιπλοκές για την υγεία του ασθενούς, οι οποίες χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης:
- Αιμορραγία λόγω ρήξης αγγείου του στομάχου ή του δωδεκαδακτύλου, η οποία εκδηλώνεται με αιματέμεση ή μέλαινα κένωση (μαύρη κένωση με χαρακτηριστική δυσοσμία)
- Διάτρηση, δηλαδή ρήξη του τοιχώματος του δωδεκαδακτύλου λόγω της πλήρους διάβρωσής του. Το περιεχόμενο του στομάχου χύνεται στην περιτοναϊκή κοιλότητα με αποτέλεσμα την πρόκληση περιτονίτιδας. Στην περίπτωση αυτή απαιτείται επείγουσα χειρουργική αντιμετώπιση
- Πυλωρική στένωση, στην οποία λόγω του έλκους προκαλείται απόφραξη της εξόδου του στομάχου. Εκδηλώνεται με συνεχή πόνο στο επιγάστριο και ρουκετοειδείς εμέτους. Χρήζει χειρουργικής αντιμετώπισης
Ποιά είναι η θεραπεία του έλκους;
Mετά την ανακάλυψη της σχέσης του ελικοβακτηριδίου Η.Pylori με το πεπτικό έλκος, η θεραπευτική προσέγγιση του μη επιπλεγμένου έλκους άλλαξε ριζικά.
Συντηρητική θεραπεία.
Στόχος της συντηρητικής θεραπείας είναι η ανακούφιση των συμπτωμάτων, η επούλωση του έλκους και η πρόληψη των υποτροπών. Ορισμένα γενικά μέτρα είναι η αποφυγή των ΜΣΑΦ και του καπνίσματος, καθώς και η βελτίωση των διατροφικών συνηθειών. Οι ασθενείς που δε μπορούν να διακόψουν τα ΜΣΑΦ θα πρέπει να λαμβάνουν συγχρόνως φάρμακα που μειώνουν την έκκριση του γαστρικού οξέος. Αυτά είναι:
- Οι ανταγωνιστές των Η2 υποδοχέων της ισταμίνης. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν η ρανιτιδίνη, η σιμετιδίνη κ.α.
- Οι αναστολείς της αντλίας πρωτονίων (PPIs). Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν η ομεπραζόλη, η λανσοπραζόλη, η παντοπραζόλη κ.α.
Τα φάρμακα αυτά χρησιμοποιούνται σήμερα ευρέως για την αντιμετώπιση του πεπτικού έλκους με πολύ καλά αποτελέσματα. Συμπληρωματικά μπορεί να χορηγηθούν αντιόξινα, βισμούθιο ,σουκραλφάτη κ.ά. τα οποία ενισχύουν την άμυνα του βλεννογόνου του στομάχου έναντι του γαστρικού οξέος.
Εκρίζωση του H.pylori
To 90% των δωδεκαδακτυλικών ελκών σχετίζεται με λοίμωξη από το Η.pylori. Η εκρίζωση του είναι σήμερα η κύρια θεραπευτική προσέγγιση όσων πάσχουν από έλκος. Η θεραπεία περιλαμβάνει την ταυτόχρονη χορήγηση ενός φαρμάκου που περιορίζει την παραγωγή γαστρικού οξέος (συνήθως PPIs) και 2 αντιβιοτικών για διάστημα 2 εβδομάδων περίπου.
Χειρουργική θεραπεία
Η χειρουργική θεραπεία του έλκους προτιμάται όταν η πάθηση δημιουργήσει επιπλοκές, αν για παράδειγμα αιμορραγήσει ή αν διαβρώσει τόσο τον στόμαχο, ώστε να δημιουργηθεί οπή, η λεγόμενη διάτρηση στομάχου. Στην αντιμετώπιση του έλκους δωδεκαδακτύλου προτιμάται η βαγοτομή, δηλαδή η τομή κάποιων ινών του πνευμονογαστρικού νεύρου, του νεύρου που αυξάνει την έκκριση οξέος, ή η αφαίρεση τμήματος του στομάχου, όπως κατά Billroth II.
Στην περίπτωση του γαστρικού έλκους, καταφεύγουμε στην χειρουργική θεραπεία όταν υπάρχει υποψία κακοήθειας, ακόμη και εάν δεν υπάρχουν οι παραπάνω επιπλοκές που αναφέραμε για το έλκος δωδεκαδακτύλου. Το είδος της τεχνικής που ακολουθείται σχεδιάζεται με το πού εντοπίζεται η βλάβη και ενέχει την αφαίρεση τμήματος του στομάχου.
